Zou weleens onderzocht zijn of mensen die van het openbaar vervoer gebruik maken verdraagzamer zijn en er significant (verplicht onderzoeksjargon) minder vooroordelen op na houden dan bijvoorbeeld mensen die verschanst in hun auto van en naar hun werk forenzen of die werkloos of gepensioneerd een geïsoleerd bestaan leiden? En mocht dat zo zijn, zou het dan een idee zijn om mensen met discriminerende of racistische opvattingen, bij wijze van straf of therapie, te verplichten (een maand lang bijvoorbeeld) in de spits per openbaar vervoer te reizen om ze zo af te helpen van angsten en vooroordelen? Omdat ze dan bijvoorbeeld het gevaar lopen dat er iemand met een hoofddoekje of gebedsjurk of met rastahaar en een petje onder een capuchon naast ze komt zitten en die hen dan niet opblaast of doodsteekt, maar bijvoorbeeld opstaat voor iemand die slecht ter been is.
Is Rotterdam met z’n gemengde bevolking en de onderlinge verdraagzaamheid zoals in de ochtendspits nu dus het schoolvoorbeeld van een kosmopolitische stad vol ruimdenkende burgers? In de Rotterdamse metro, waar ik onlangs vroeg in zat omdat iets geregeld moest worden, wil ik dit graag geloven, maar de werkelijkheid is een tikkeltje anders. Want na de verkiezingen voor de Provinciale Staten blijkt dat de PVV nu de grootste partij in Rotterdam is. Dat kan bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen een merkwaardig beeld opleveren: een stad met een islamitische Nederlander met Marokkaanse roots als burgemeester en een Gemeenteraad met een omvangrijke anti-moslimpartij. Ontstaat daardoor een onoverbrugbare kloof?
Nee, vermoedelijk niet. Zelfs als het ooit tot een college mocht komen met daarin ook de PVV dan hoeft dat niet per se tot een onwerkbare situatie te leiden. Na de aanslag op Charlie Hebdo zei Aboutaleb dat fundamentalisten die het hier niet bevalt maar moeten “oprotten.” Dat was een moedige opmerking omdat lichtgeraakte kwezels maar al te graag iedereen die hun geloof of geloofsijver niet deelt willen liquideren. Maar ook in een ander opzicht is het een moedige opmerking omdat hij daarmee in de buurt komt van het anti-moslimstandpunt van de PVV en dat is in linkse kringen een groot taboe. Andermaal laat Aboutaleb, zelf PvdA-er (of is het nu PVVA), zien dat hij boven de partijen staat en toont hij zich een echte burgervader door iets te verwoorden waarmee veel Rotterdammers, waarschijnlijk ook die in de ochtendspits, het kennelijk eens zijn.
Natuurlijk, de PVV had in Rotterdam bij de verkiezingen van Provinciale Staten het monopolie op ultrarechts omdat Leefbaar Rotterdam niet meedeed, maar toch, als de aanhang van de Leefbaren zo makkelijk overstapt op het extremer standpunt van de PVV, dan zou dat kunnen betekenen dat Leefbaar Rotterdam, waar Aboutaleb overigens goed mee overweg schijnt te kunnen, nog wat meer naar rechts opschuift. Voor de Rotterdamse kunst en cultuur is dat niet gunstig door het anti-kunstsubsidiestandpunt van de PVV, maar gelukkig is D66 in Rotterdam ook aanzienlijk gegroeid en nu de op één na grootste partij. Kunst en cultuurliefhebbers hoeven dus nog niet echt te vrezen voor een radicale kaalslag.
Zo’n kaalslag dreigt overigens niet alleen van uiterst rechts te komen, ook op ultralinks schuilen verwoestende cultuurbarbaren. Neem bijvoorbeeld de activistische documentairemaakster Sunny Bergman en de Zwarte Pieten-beweging. Die hebben alles in zich om tot een IS-achtige afrekening met het verleden te komen, een heuse beeldenstorm.
In het verlengde van hun Zwarte Pieten-allergie ligt de focus nu op de handel in slaven waaraan Holland en Zeeland zich in de zeventiende eeuw schuldig hebben gemaakt. Na Sinterklaas moet Michiel Adriaanszoon de Ruyter het ontgelden omdat hij met z’n zeeslagen de slavenhandel zou hebben gedekt. Tenminste, dat vindt Sunny. In de VPRO Gids van april (nummer 16) krijgt ze tien pagina’s de ruimte om haar standpunt toe te lichten. Uitgangspunt is dat witte Nederlanders nu maar eens ruyterlijk (zo’n flauwe woordspeling is hier wel op zijn plaats) moeten erkennen dat hun voorouders helemaal fout zaten, maar dan ook helemaal fout. Op één van de foto’s staat Sunny in het Rijksmuseum voor een schilderij van De Ruyter en kijkt naar hem met een blik van: ‘Wat ben jij een slecht mens.’ De zeeheld lijkt niet helemaal op z’n gemak en terecht. Nog even en een van Sunny’s volgelingen zet een mes in het schilderij. In haar artikel geeft ze ook alvast andere doelwitten aan zoals bijvoorbeeld Museum Van Loon. Dit “opulent historische grachtenpand in Amsterdam” is volgens Sunny en één van haar medestanders gebouwd met fout geld; bloedgeld, want ook de familie Van Loon zat in de slavenhandel. Niet ondenkbaar dat dit foute pand binnenkort na een barrage van verfbommen (kleur zwart) door de Zwarte Pieten-brigade vernietigd wordt. En wat gaat er gebeuren als Sunny na diepgaand bronnenonderzoek (’t blijft tenslotte een documentairemaakster) tot de ontdekking komt, dat eigenlijk het hele historische centrum van Amsterdam, en in elk geval de grachtengordel, met fout geld gebouwd is? Grote kans dat dan de hele binnenstad van Amsterdam platgebrand wordt of met pikhouwelen steen voor steen afgebroken. Kijk maar hoe de IS zich van een onwelgevallig verleden ontdoet.
Wat moet er worden gedaan om dit te voorkomen? In de eerste plaats moet de Hollandse witmens leren inzien dat zwart ook echt zwart is zoals ook de redactie van de VPRO Gids vindt. Onderdeel van deze heropvoeding is een geheel zwarte cover met de tekst (in witte letters, dat weer wel) “dit is geen zwarte bladzijde” met daaronder, alsof het lijvig standaardwerk betreft “nederland en de slavernij – door sunny bergman.” De tekst is geheel in onderkast – een anti-hiërarchische typografische opvatting uit de jaren ’60 toen hoofdletters te regentesk werden bevonden.
Binnenin de VPRO Gids komt de redactie, zich bewust van dit historische moment, met een soort plechtstatig ten geleide dat aldus gaat: “Het ontkennen van een zwarte bladzijde, terwijl iedereen weet en ziet dat de pagina wel degelijk zwart is. Volgens Sunny Bergman is dat wat er gebeurt met het Nederlandse slavernijverleden: Het wordt nog te vaak niet benoemd als zwarte bladzijde.”
Nog te vaak niet. Die woorden dreunen na en beloven niet veel goeds. Een heropvoedingskamp (eufemistisch ‘the sunny farm’ genaamd) ligt in het verschiet. Bij de VPRO is alvast een cursus zwartkijken in de maak, evenals een serie documentaires over de geschiedenis van het zwart-witdenken. Het schilderij Het zwarte vierkant van Malevich krijgt een geheel nieuwe dimensie, zwart rijden wordt de norm evenals betalen met zwart geld. Op het ontkennen van het Hollandse slavernijverleden komt een soortgelijke straf als op het ontkennen van de holocaust staat. Verder krijgt onderzoek naar zwarte gaten in het heelal een hoge prioriteit en mogelijk wordt de zwarte dood geherintroduceerd.
Zwarte Piet kan weer toegestaan worden omdat volgens een nieuwe uitleg het zwart maken van een blank gezicht opgevat moet worden als een protest tegen het ontkennen van het slavernijverleden (‘zie mijn gezicht als zwarte bladzijde’). Sinterklaas blijft bestaan, alleen wordt het begin en het slot van het feest veranderd om kinderen elk jaar opnieuw te doordringen van het slavernijverleden van Holland en Zeeland (de Sunnyklaasvariant). Als de stoomboot uit Spanje arriveert, met Michiel de Ruyter aan het stuurwiel, zijn aan boord alleen geketende Zwarte Pieten die vervolgens aan land worden gebracht waar Sinterklaas en zijn edelen ze van De Ruyter kopen en ze in de pakhuizen van Sinterklaas te werk worden gesteld. Verder blijft alles bij het oude. De Pieten worden gedwongen snoepjes aan kinderen uit te delen, zich dom voor te doen en als zzp-er (zeerzwartepieter) op arbeidsonaangename uren pakjes door schoorstenen te bezorgen. Pakjesavond blijft bestaan, maar aan het slot van het feest wordt Sinterklaas elk jaar opnieuw publiekelijk gearresteerd en na een kort proces schuldig bevonden aan het houden van zwarte slaven. Daarna wordt de Sint onder luid gejoel van de kinderen met pek en pepernoten overdekt en ten slotte door de Zwarte Pieten aan zijn eigen staf gebonden en weggedragen.
