Rotterdam heeft veel festivals en wordt daarom ook wel een festivalstad bij uitstek genoemd. Is het zinvol een nieuw evenement toe te voegen aan de overvolle evenementenkalender van Rotterdam? Kees Vrijdag, Gabriël Oostvogel en Evan van der Most menen van wel. Het is hoog tijd dat Rotterdam weer op een zelfbewuste manier de toekomst in gaat en het nieuwe StADS-Festival Rotterdam dat vanaf 2015 gaat plaatsvinden trekt daartoe een aantal lijnen uit het verleden door.Door Kees Vrijdag, Gabriël Oostvogel en Evan van der Most.

Met als uitgangspunt de ‘Opbouwdag’ die tussen 1947 en 1970 ieder jaar op 18 mei werd gevierd. Startpunt van het festival is vijfenzeventig jaar wederopbouw in 2015 en heeft als hoogtepunt het 50-jarig jubileum van de Doelen in 2016. Het beoogde StADS-Festival Rotterdam is niet alleen kunstzinnig of alleen maatschappelijk. Scheidslijnen vervagen en dat maakt de verbinding van cultuur en maatschappij onontkoombaar, hedendaags en toekomstgericht.

18 mei Opbouwdag
75 jaar na het bombardement op Rotterdam, 75 jaar na de start van de wederopbouw en 50 jaar na de opening van de Doelen, de “bekroning van de Rotterdamse wederopbouw”1, is er het initiatief van maatschappelijke en culturele organisaties voor een manifestatie, die het elan, de energie en de pioniersdrift uit de wederopbouwperiode weergeeft én doorgeeft. In 2015 wordt op 14 mei stilgestaan bij het bombardement. Maar op 18 mei nemen we de geest van de wederopbouw ten voorbeeld om vol zelfbewustzijn Rotterdam naar voren te laten kijken. Dat doen we vooral op 18 mei 2016, wanneer de Doelen, bekroning van de Rotterdamse wederopbouw en keerpunt in de culturele wederopbouw, zijn 50-jarig jubileum viert. In 2017 vieren we dat 70 jaar geleden de eerste ‘Opbouwdag’ plaatsvond, toen gesymboliseerd door de eerste palen voor het Groothandelsgebouw en het Industriegebouw Goudsesingel. Beide gebouwen zien er na een forse renovatie weer fantastisch uit.

Tezamen is dit de aanleiding voor een publieksmanifestatie met als voorlopige werktitel Het StADS-Festival Rotterdam, waarin het maatschappelijke en culturele effect van de wederopbouw bestudeerd en herhaald wordt. Sinds 1947 werd jaarlijks op 18 mei Opbouwdag gevierd. Niet het bombardement op 14 mei 1940 werd herdacht (dat deden we pas veel later), maar gevierd werd dat al vier dagen na het bombardement, toen de stad nog smeulde, de wederopbouw van start ging. Kan het Rotterdamser? De Opbouwdag werd gevierd tot 1970, maar de Doelen was het laatste grote project in dat kader en werd dan ook gezien als het sluitstuk van de wederopbouw.

‘Aan den slag!’
In deze crisistijd zitten we te springen om de pioniersdrift van de periode na het bombardement. Rotterdam is een stad die nog steeds herbouwt, verbouwt en opbouwt. Zo’n stad geeft mensen en initiatieven de ruimte. De generatie uit de jaren ‘50 liet er indertijd geen gras over groeien en ging gelijk ‘Aan den slag!’. Op 18 mei 1940 kreeg stadsarchitect Witteveen van het gemeentebestuur de opdracht een plan te maken. ‘The rest is history’. Een heel spannende geschiedenis, met grote belangen en tegenstellingen. ‘Je zou er nog eens een opera over kunnen maken’, aldus stadsprofessor Paul van de Laar.

Het StADS-Festival Rotterdam gaat aan de ene kant over het herdenken van een tijd waarin aan een enerverend, nieuw Rotterdam werd gewerkt. Een tijd van optimisme en enthousiasme. Het festival biedt een hommage aan de generatie die in de jaren ´50 haven en stad weer heeft opgebouwd. Het StADS-Festival Rotterdam verzamelt de verhalen, net als bij de ooggetuigen van het bombardement. Het probeert het elan en de energie van dat decennium in woorden en beelden te vatten. Het gaat daarbij om een wezenlijk onderdeel van het ‘Verhaal van Rotterdam’. Het is nodig dat de generatie die in de jaren ’50 rond de vijfentwintig jaar oud was een belangrijke plaats krijgt in 2015. Er zijn immers veel oudere Rotterdammers die goede herinneringen hebben aan de wederopbouwtijd. Zij zijn er trots op de stad mede te hebben opgebouwd. Het is tijd om, nu het nog kan, hen aan het woord te laten.

Nieuwe generatie, zelfde spirit
‘Rotterdam is een stad zonder grootvaders’, zei de fameuze Rotterdamse regent Teychiné Stakenburg in 1958. In zijn geest maken we een verbinding vanuit de jaren ‘50 naar het heden, naar de generatie Nieuwe Rotterdammers van wie de grootvaders ook niet uit Rotterdam kwamen. Daarmee komen we aan de andere kant van het spectrum. Het StADS-Festival Rotterdam geeft de spirit van de wederopbouw door aan toekomstige generaties. Het is opvallend dat veel nieuwe, jonge Rotterdammers chauvinistisch zijn en zich met het verleden van de stad verbonden voelen. Dat wordt gestimuleerd door ruimte te geven aan nieuwe initiatieven en projecten. Het StADS-Festival Rotterdam is maatschappelijk én cultureel van aard, met als startpunt 75 jaar wederopbouw en als hoogtepunt het 50-jarig jubileum van de Doelen.

De Doelen: 50 jaar culturele wederopbouw
De Doelen werd niet toevallig geopend op Opbouwdag 18 mei 1966, met als slogan: “Het nieuwe hart van Rotterdam”. Die opening werd ‘een eerste hoogtepunt in het Rotterdamse kunstleven’.2 De Doelen gaat aan dat jubileum uiteraard veel aandacht schenken. De Doelen viert de bouw van wat direct een icoon van Rotterdam werd, vijftig jaar muziekgeschiedenis met de beste en belangrijkste musici in alle genres en vijftig jaar maatschappijgeschiedenis met congressen en bijeenkomsten op elk gebied van het maatschappelijk leven. Maar het jubileum gaat veel verder dan de Doelen zelf. De symboliek van 50 jaar Doelen is groot. Niet alleen de bekroning van de wederopbouw, maar ook hét scharnierpunt in de culturele wederopbouw. Veel Rotterdammers herinneren zich de opening nog. Direct na de opening stroomde het publiek toe, zo zelfs dat nog tientallen jaren later gesproken werd van het ‘Doeleneffect’.3

Een feestelijk positivisme
Het is hoog tijd dat Rotterdam weer op een zelfbewuste manier de toekomst in gaat. En dat zelfbewustzijn ook in de stad en in de kunsten laat zien, nationaal en internationaal. Het koppelen van de maatschappelijke impact van de wederopbouw en die van de culturele wederopbouw geeft een kracht en een scope die heel Rotterdam aangaat, en die ook nationaal en internationaal aanspreekt. “Een goed evenementenbeleid is geworteld in de stad en diep verbonden met de karaktertrekken, de geschiedenis en de cultuur van de stad” citeren we uit de brochure ‘De verbeelding, verdieping en verbinding van een wereldfestivalstad’ van Rotterdam Festivals uit 2010.

Het StADS-Festival Rotterdam heeft een symbolische, typisch Rotterdamse aanleiding en wordt het startpunt van een nieuwe maatschappelijke en culturele renaissance. Wat de kunsten betreft laat Het StADS-Festival Rotterdam zien hoe belangrijk de kunsten en cultuur zijn voor de stad, voor het woon- en werkklimaat, voor het imago. En hoe belangrijk Rotterdam voor de kunsten is: de bijdrage van de stad aan de ontwikkeling van de kunsten, vaak op een eigenzinnige manier. Gevestigde instituten en nieuwe initiatieven gaan hierin hand in hand. Die nieuwe initiatieven zijn vaak niet alleen kunstzinnig of alleen maatschappelijk. De scheidslijnen vervagen en dat maakt de verbinding van cultuur en maatschappij onontkoombaar, hedendaags en toekomstgericht. We vieren het keerpunt in de culturele wederopbouw van Rotterdam en de trots van Rotterdam en het Rotterdamse kunst- en cultuurleven. Het Doeleneffect wordt herhaald. In de Doelen, in alle culturele instellingen én in nieuwe broedplaatsen van jonge kunstenaars. Met Het StADS-Festival Rotterdam willen we gezamenlijk Rotterdam, de kunsten en het publiek voor de kunsten vernieuwen.

Partners
Alle Rotterdammers en alle Rotterdamse bedrijven en instellingen kunnen meedoen: (internationale) bedrijven voor wie Rotterdam altijd een belangrijke ‘thuisbasis’ is geweest. Het kunnen bedrijven zijn die ooit hun roots in Rotterdam hadden. Maar het kunnen ook (inter)nationale bedrijven zijn die altijd goede zaken in Rotterdam hebben gedaan. De stad staat er dankzij hen en zij zijn er dankzij de stad. Dat geldt natuurlijk ook voor woningbouwcorporaties, middelgrote en kleine bedrijven, instanties en verenigingen in de stad, die een rol van betekenis in het festival kunnen spelen. De jongerencultuur van nu zal verbonden worden met de meer gevestigde cultuur van. Met vele culturele partners in de stad is dit idee besproken. Het kan tot dusver rekenen op steun en enthousiasme.

Ook Rotterdam Festivals is een belangrijke gespreks- en sparringpartner. Tot slot een citaat uit het voorwoord van directeur Johan Moerman in de eerder genoemde brochure van deze organisatie: “Opnieuw liet ik mij inspireren door oer-evenementen als Rotterdam Ahoy’ en E55, die het succes van de wederopbouw vierden met werk van jonge architecten en kunstenaars als Van den Broek en Bakema, Gerrit Rietveld, Dolf Henkes en Karel Appel. Deze grote talenten maakten deze evenementen tot proeftuin van een nieuwe toekomst”. —KV, GO & EM

1 — “Monumenten van de wederopbouw, Nederland 1940-1965” Dorine van Hoogstraten en Ben de Vries, 2013, nai010 uitgevers

2 — Gepke Bouma, Een gezond en opgewekt kunstleven, Rotterdam 2012, p. 32

3 — “Na de ingebruikname van de Doelen als concertzaal in 1966, kwam een grote toeloop van bezoekers aan concerten op gang. Een verschijnsel dat bekend staat als ‘het Doeleneffect’: “de toename van belangstelling als gevolg van verbetering en uitbreiding van het aanbod.” (Bouma, p. 32, RKS Jaarverslag 1970, Rotterdam 1971, p.10)