Het kwam bezoekers van de operavoorstellingen voor alsof de gevangenen pas de dag daarvoor waren verhuisd: de inrichting leek nog in functie, helmen en schilden van de bewakers hingen gebruiksgereed aan het rek in de tot tijdelijk restaurant omgebouwde werkplaats. Dwalend door de gangen kon je nu eindelijk eens zien hoe klein de cellen zijn. De meeste operagangers suggereerden althans in hun nieuwsgierig gedrag geen persoonlijke ervaring met dit gebouw te hebben, al bleken ex-medewerkers van de PI wel van de gelegenheid gebruik te maken om nog een laatste blik te werpen op hun vroegere arbeidsplaats.
Leden van de Historische Vereniging Roterodamum kregen eind juni een uitgebreidere excursie door het gebouwencomplex en een exposé over de toekomst. Die ziet er rooskleurig uit. Er lijkt een mooi compromis te zijn gesloten tussen de bewoners van Noord die op die plek graag een wijkpark zagen ontstaan en de eigenaar, de rijksoverheid, die graag een mooie koopsom van een projectontwikkelaar overgemaakt zag worden. Het nieuwe plan genaamd ‘Tuin van Noord’ is het resultaat van een vruchtbare samenwerking tussen projectontwikkelaar, (deel)gemeente, verkoper Rijksgebouwendienst en de bewonersorganisatie ‘Achter de muur’ die zich graag in de tenderprocedure van de verkoper mengde om het resultaat van de planontwikkeling voor de buurt zo positief mogelijk te maken.
De oorspronkelijke gevangenis, aangelegd in de vorm van een ‘panopticum’ met vier radiale vleugels die vanuit één centraal punt zijn te overzien, dateert uit 1872 en werd aangelegd in een polder die toen nog praktisch onbebouwd was. In de loop van de volgende decennia werden de weilanden rondom het complex volgebouwd met woningen. Rondom de oorspronkelijke cellenblokken werden nieuwe functies toegevoegd, zoals een Vrouwenvleugel, een Huis van Bewaring, een Notarieel Archief en een Rechtbankgebouw, beide laatste aan de Noordsingel. Het Rechtbankgebouw van architect W.C. Metzelaar en zoon uit 1895 staat in zijn opvallende neorenaissancestijl en z’n gele bakstenen nog steeds voor iedereen zichtbaar te pronken aan de singel.
In het nieuwe plan blijven drie van de vier vleugels en het panopticum gehandhaafd. De vierde vleugel wordt afgebroken, die had zijn oorspronkelijke karakter al verloren door een voltreffer in mei 1940. Kantoorvleugel, vrouwenvleugel en cellenblokken worden verbouwd tot woonunits, voor een deel op basis van het klushuizenconcept. Het Huis van Bewaring, zichtbaar aan de noordzijde van het complex, wordt afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Het Notarieel Archief, een rijksmonument, wordt zo mogelijk horeca en het Rechtbankgebouw, ook een rijksmonument, gaat een medisch cluster huisvesten.
Tussen de cellenblokken, waar eens de luchtplaatsen voor de gevangen waren, komt nu een wijkpark te liggen. Aangezien de hoge gevangenismuren blijven staan en slechts op enkele plaatsen worden geperforeerd krijgt dit wijkpark een intiem, besloten karakter, wordt het een hortus conclusus. De drie resterende vleugels met de cellen worden zo goed mogelijk bewaard. Woningen worden gevormd door cellen te combineren. Omdat een cel behoorlijk klein is moet er nogal wat gecombineerd worden om tot een redelijk woonoppervlak te komen. De brede en hoge middengangen en stalen trappen lenen zich daarnaast prima voor gezamenlijke bewonersactiviteiten, zo meent de projectontwikkelaar. Bij voorkeur heeft de nieuwe bewoner van de oude gevangenis dan ook geen al te ruime woonwensen, maar wel een sociaal karakter. Hij of zij wordt straks beloond met een ongewone woonvorm, een veelkleurige en afwisselende bewonersgeschiedenis, te midden van de nieuwe stadstuin van Noord.
