Dat was pijnlijk, het interview dat Opstelten (toen burgemeester van Rotterdam) in 2008 had met Wladimir Gergiev. Deze boezemvriend van Valery Putin was eerder dat jaar vertrokken als chef-dirigent van het Rotterdams PhO. Nu zat hij tijdens zijn Gergiev Festival met Opstelten op de bekende rode sofa in de Jurriaanse Zaal van De Doelen. Opstelten smeekte Gergiev terug te komen op zijn besluit en aan te blijven als chef-dirigent. Plots haalde hij een soort contract tevoorschijn. Gergiev hoefde alleen maar te tekenen. Details zouden later worden geregeld.Ging Opstelten daadwerkelijk op z’n knieën voor Gergiev? Likte hij zijn hielen, kuste hij z’n hand? Ook zonder dat was het al pijnlijk genoeg. Hier verlaagde de burgemeester van een wereldhaven zich tot een kruiperige smekeling. In Knoetland is zoiets misschien gewoon, maar niet in ons Knusland. Ik voelde schaamte.Ook toen waren er Rotterdammers die vonden dat het mooi genoeg geweest was met de vluggertjes van Gergiev met het RPhO. Steeds vaker sloeg de maestro orkestrepetities over en zagen musici hem pas bij de uitvoering zelf. Gelukkig voor Gergiev en zijn publiek bestaan de meeste orkeststukken uit meerdere delen en sloeg in het laatste deel de goddelijke vonk vaak alsnog over. Eind goed al goed. De toejuichingen waren er niet minder om. Gergiev kon zich als de gevierde maestro, boven elke kritiek verheven, dit soort gemakzucht permitteren zoals hij zich ook kon permitteren geen plaatopnames met het RPhO te maken omdat hij dat exclusief aan zijn Mariinsky Orkest in Sint Petersburg had voorbehouden. Daarmee degradeerde hij feitelijk, ook al was hij chef-dirigent in Rotterdam, het RPhO tot zijn tweede keus. Het Mariinsky Koor en Orkest kwamen steeds op de eerste plaats en wanneer hij maar even kans zag, liet hij koor en orkest en bevriende solisten voor niet geringe bedragen naar Rotterdam overkomen. Was het RPhO vooral een gigantische melkkoe, een aanzienlijke schnabbel? Het zou zomaar kunnen. Koesterde Gergiev toen al een minachting voor ons westerlingen? Zag hij in het feit dat we alles van hem pikten als voorbeeld van westerse verwekelijking, als vorm van decadentie en heeft zijn instemming van de anti-homowetgeving in Rusland daar ook mee te maken en zijn uitleg dat die wet niet tegen homoseksualiteit gericht is maar tegen pedofilie?We zullen het nooit weten. Wat we achteraf wel kunnen vaststellen is dat Gergiev ook toen al een man met een missie moet zijn geweest, een missie om de kunst van het Grote Rusland (en daarmee zijn traditionele waarden) in het westen uit te dragen. Wie een inkijkje wil in dat chauvinisme, een nostalgisch verheerlijken van een groots verleden, moet de openingsceremonie van de Winterspelen in Sotsji nog eens bekijken en het aandeel daarin van Gergiev. Hij mag het grote koor dirigeren dat het Russische volkslied zingt en is een van de Russen die de Olympisch vlag het stadion mag binnen dragen. Zie hem glunderen.Natuurlijk ligt en lag het voor de hand dat Russische muziek het repertoire van Gergiev zou domineren. Nu blijkt dat die voorkeur waarschijnlijk niet alleen door muzikale motieven is ingegeven, maar ook door de keuze van Gergiev als Russische nationalist in lijn met het supra-nationalisme van Putin. Beide zijn innig bevriend en wederzijds peetvader van een van hun kinderen. Hun vriendschap zal zeker voortkomen uit een gedeeld gevoel voor de grootsheid van de Russische cultuur die zij zien als een unieke beschaving.* Ook delen ze waarschijnlijk een minachting voor onze westerse cultuur (Putin ziet Europa als een continent in verval) waarin Gergiev, ervaringsdeskundige door zijn vele optredens in het westen, zijn raadsman zal zijn. Bovendien zal Putin het feit dat Gergiev in het westen als een van de grootste dirigenten wordt beschouwd als bevestiging zien van de superioriteit van de Russische cultuur. Het is immers vooral Russische muziek waarmee Gergiev het westen veroverde (een omschrijving die Putin zal aanspreken). Wie wil horen wil hoe dat klinkt, dat veroveren, moet luisteren naar de uitvoering onder leiding van Gergiev van de Scythische Suite van Prokofjef en de uitleg die hij in een documentaire geeft van zijn interpretatie. Gergiev is dus behalve dirigent vooral ook nationalist en een werktuig in handen van Putin met zijn agressieve anti-westerse revanchisme, een onmiskenbare dreiging voor Europa. We hadden het, wat Gergiev betreft, kunnen weten. In 2008 bond Putin de strijd aan met Georgië vanwege zijn te westerse koers en veroverde in vijf dagen Zuid-Ossetië waar veel etnische Russen zouden wonen. Direct na die overwinning haastte Gergiev (zelf Osseet) zich naar de hoofdstad bij Tschinvali om er met zijn Mariinsky Orkest (alweer dat orkest) een concert te geven tegen de achtergrond van verwoeste gebouwen. Het was Russische pathos van de ultra-nationalist Gergiev. Ook nu staat hij met zijn Mariinsky Orkest vast weer klaar om straks in Donetsk op te treden. Weer tegen een achtergrond van verwoeste gebouwen en ter ere van het Novorussia dat de Pro Putin separatisten dan op de Oekraïne veroverd zullen hebben.Putin heeft bloed aan zijn handen, maar ook Gergiev doopt zijn dirigeerstokje inmiddels in bloed. Niet alleen bloed van vermoorde tegenstanders van het groot Russische Rijk dat Putin wil herstellen, maar ook het bloed van de passagiers van vlucht MH17 die hoogstwaarschijnlijk door Russische militairen uit de lucht is geschoten. Maar zelfs zou blijken dat dit niet waar is, dan nog zijn die passagiers het slachtoffer van die niet spontane, door Putin gedirigeerde volksopstand die hij Oekraïne heeft opgedrongen. En mocht ook dat niet waar zijn, dan weten we nu hoe het staat met het beschavingsniveau van pro Putin opstandelingen, hun gedrag in het door hen beheerste gebied waar de brokstukken van het toestel neerkwamen. Hun leugens, intimidaties en het verhinderen van onderzoek omdat ze eerst erkenning van hun stadsstaatjes wilden afdwingen. Politieke spelletjes over de rug van honderden doden. Het is een handelen dat past in de traditie van het Grote Rusland waar de geschiedenis vaak in bloed wordt geschreven. Waar kritische geesten nauwelijks werden geduld, maar vermoord of naar goelags verbannen – tradities die Putin ook in ere wil herstellen – en democratie, misschien wel daardoor, nooit goed heeft kunnen wortelen. Kortom, knoetland.Met een dirigent die zich met zijn culturele opvattingen en promotie van Russische muziek in dienst heeft gesteld van het bedreigende anti-westerse revanchisme van Putin moet Rotterdam niets meer te maken willen hebben. Ook diens onvoorstelbare smakeloosheid om het Gergiev Festival dit jaar op te dragen aan de slachtoffers van vlucht MH17 diskwalificeert hem al. In de kunst zouden naast artistieke criteria ook humane fatsoensoverwegingen moeten gelden, dus weg met Gergiev!Maar helaas. Het festival is zonder wanklank verlopen. De maestro die opnieuw zijn Mariinsky Orkest kon laten overkomen en in het laatste deel van de Scythische Suite kon gloriëren, is hartstochtelijk toegejuicht. Cultureel Rotterdam is kennelijk al vergaand gerussificeerd, goed voor de haven (overslag uit Rusland veiliggesteld) maar beschamend voor andere waarden dan die van de handel. Geruchten gaan dat Gergiev dit keer met opgestoken middenvinger heeft gedirigeerd.

*Dit gegeven, “Rusland is geen Europese- maar een ‘unieke beschaving’” is ontleend aan een artikel van politicoloog Lilia Sjevtsova (1949) over de drie pijlers van Putins beleid na zijn herverkiezing in 2012. De andere twee zijn ‘Wij moeten Europa afschrikken. Europa is een continent in verval’ en ‘Rusland moet juist nu zijn traditionele waarden over de wereld verspreiden.’